Στα 1884 κυκλοφορεί σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη η νουβέλα «Επιπεδοχώρα» («Flatland: Α romance of many dimensions») κάποιου μυστηριώδους κυρίου Α Square. Πίσω από το ψευδώνυμο κρυβόταν ο επιφανής κληρικός, μελετητής του Σαίξπηρ και εκπαιδευτικός Αντουιν Αμποτ Αμποτ. Το διασκεδαστικό και ευφάνταστο έργο αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο ο αφηγητής ένα τετράγωνο με ανησυχίες περιγράφει τον, αυστηρά ιεραρχημένο, επίπεδο κόσμο των δύο διαστάσεων όπου κατοικεί και τους σχηματικούς συμπολίτες του. Στο δεύτερο μέρος ο τετράγωνος ήρωας ταξιδεύει σε άλλες διαστάσεις: αρχικά ονειρεύεται ένα γραμμικό μιας διάστασης σύμπαν του οποίου οι κάτοικοι δεν μπορούν να τον καταλάβουν, κατόπιν δέχεται την καθοριστική επίσκεψη μιας σφαίρας πλάσματος του χωρικού, τρισδιάστατου κόσμου και τέλος υποθέτε
ι την ύπαρξη μιας πραγματικότητας τεσσάρων διαστάσεων τρομοκρατώντας έτσι τον αυτάρεσκο σφαιρικό επισκέπτη του. Το δημοφιλές βιβλίο αντιμετωπίστηκε έκτοτε είτε ως επιστημονική φαντασία (εδώ που τα λέμε, κανένα δεν αξίζει περισσότερο τον τίτλο) είτε ως κοινωνική σάτιρα, καθώς και στην «Επιπεδοχώρα» κυριαρχούσαν οι κλειστές βικτωριανές κάστες και ο αποκλεισμός των γυναικών από τη δημόσια ζωή. Για τον ίδιο τον Αμποτ πάντως πρέπει να σήμαινε κάτι ακόμη πιο προσωπικό και βαθύ. Ελυνε μεμιάς το ασυμβίβαστο θεολόγου και επιστήμονα, καθωσπρεπισμού και ελεύθερου πνεύματος: ο Θεός θα πρέπει να είναι ον από άλλη διάσταση, γι' αυτό η έρευνα και η λογική μας δεν μπορούν να τον πλησιάσουν. Ας δούμε πιο προσεκτικά τη γεωγραφία της «Επιπεδοχώρας». Δεν υπάρχει ήλιος ούτε ουράνια σώματα. Τα σπίτια είναι όλα χωρίς παράθυρα, πενταγωνικά τα τρίγωνα απαγορεύτηκαν από την Πολεοδομία, τα τετράγωνα σώζονται μόνο σε καθυστερημένες αγροτικές περιοχές. Οι γυναίκες είναι απλές ευθείες γραμμές και βρίσκονται σ
τη βάση της κοινωνικής πυραμίδας. Χάρη στο σχήμα τους μπορούν να γίνουν αόρατες και θεωρούνται ολότελα ανυπόληπτες. Κάθε κοινωνική τάξη έχει το δικό της σχήμα: στρατιώτες και εργάτες είναι ισοσκελή τρίγωνα, οι μικροαστοί ισόπλευρα τρίγωνα, οι «κύριοι» και οι επιστήμονες τετράγωνα ή πεντάγωνα, οι ευγενείς κανονικά πολύγωνα και οι ιερείς κύκλοι. Ολα τα αρσενικά παιδιά ανώτερης τάξης εξασφαλίζουν μία πλευρά παραπάνω από τον πατέρα τους για λόγους κοινωνικής κινητικότητας αλλά και έμποροι ή στρατιώτες είναι πιθανόν να ανεβούν αν αποκτήσουν πολλά χρήματα ή ανδραγαθήσουν στη μάχη. Κεντρικό σύνθημα της εξουσίας προς τους πολίτες είναι το «Φροντίστε το σχήμα σας!», ενώ η ζωή εξελίσσεται μάλλον μονότονα αφού οι τέχνες χαρακτηρίστηκαν ανατρεπτικές και απομονώθηκαν. Τεχνικά πάντως η σύλληψη του Αμποτ δεν έχει σχεδόν καθόλου αντιφάσεις, άρα ένας τέτοιος κόσμος είναι δομικά πιθανός. Επιβεβαίωση της εσωτερικής του συνέπειας αποτελεί άλλωστε η συγγραφή νέων περιπετειών με σκηνικό τη Flatland από τους Hinton (1907), Durrell (1938), Burger (1965), Dewdney (1983), Rucker (1984) και πρόσφατα η ανάπτυξη σχετικού λογισμικού προσομοίωσης (Planiverse κ.ά.).
Γιατί όμως η φαντασία του καλού κληρικού στράφηκε με τόση δίψα στις άλλες διαστάσεις; Την εποχή εκείνη οι αναζητήσεις των θιασωτών της μη ευκλείδειας γεωμετρίας άνοιξαν την όρεξη σε πνευματιστές και θεοσοφιστές να διακηρύξουν την ύπαρξη παράλληλων κόσμων. Τις επόμενες δεκαετίες μάλιστα η κατεύθυνση αυτή αποδείχθηκε αρκετά γόνιμη, όταν ο Αϊνστάιν πρότεινε το σύμπαν των τεσσάρων διαστάσεων (1916) και έγιναν φανερές οι πιθανές συνέπειες της απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ. Ο Αμποτ θέλησε ακολουθώντας μια φόρμα γνωστή από «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ» να αναδείξει τη μικρότητα των κοινών τόπων και αρχών του 19ου αιώνα αλλά προσπάθησε επίσης, εμπνεόμενος από την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων», να δώσει ένα όχημα και έναν χάρτη προς μια διαφορετική, ανώτερη πραγματικότητα. Οι αναγνώστες αναλογιζόμενοι την «Επιπεδοχώρα» κατάλαβαν ότι από τη μακάρια θέση τους δεν τα βλέπουν όλα. Η σκιά της άλλης διάστασης (του χρόνου;) έπεσε πάνω στην οπτική γωνία που τους επέβαλλε η εποχή. Για μας όμως σήμερα, πέρα από μια ευχάριστη και δημιουργική σπαζοκεφαλιά, τι νέο έχει να προσφέρει η «Επιπεδοχώρα»; Την ξεχασμένη αλήθεια ότι δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τις αισθήσεις μας και πως η κοινή λογική είναι συνήθως συντηρητική και στενόμυαλη. Το έργο αποτελεί την κρυφή έξοδο κινδύνου από τον δεδομένο, αυτάρεσκο κόσμο μας. Διαθέτει μια γεύση ανώτερης, πιο καθαρής ύπαρξης. Η γραφή του καταφέρνει να μας παρασύρει όπως το λευκό κουνέλι την Αλίκη σε μια ζόρικη αλλά μαγική πραγματικότητα. Και αν ο μελαγχολικός τετράγωνος ήρωας αποτυγχάνει τελικά να πείσει τους συμπολίτες του, το alter ego του, ο Αμποτ, αποδεικνύεται πολύ αποτελεσματικότερο: η Επιπεδοχώρα είναι το μοναδικό βιβλίο που διάβασε σε όλη του τη ζωή ο πλέον ταλαντούχος μαθηματικός του αιώνα μας, ο θρυλικός Paul Erdos.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου